Video संज्ञा और उसके भेद
पर्वत, पशु, पक्षी, लड़का, कुत्ता, गाय, घोड़ा, भैंस, बकरी, नारी, गाँव आदि
अंग्रेज़ी व्याकरण के प्रभाव के कारण संज्ञा शब्द के दो भेद -
पंडित = पांडित्य
बंधु = बंधुत्व और बंधुता
क्षत्रिय = क्षत्रियत्व
पुरुष = पुरुषत्व
प्रभु = प्रभुता
पशु = पशुता, पशुत्व
ब्राह्मण = ब्राह्मणत्व
मित्र = मित्रता
निज = निजत्व, निजता
पराया = परायापन
स्व = स्वत्व
सर्व = सर्वस्व
चतुर = चातुर्य, चतुराई
मधुर = माधुर्य मधुरता
सुंदर = सौंदर्य, सुंदरता
थकना = थकान
लिखना = लेख
हँसना = हँसी
चलना = चाल
उड़ना = उडान
चढ़ना = चढ़ाई
खोदना = खुदाई
संज्ञा
किसी जाति, द्रव्य, गुण, भाव, व्यक्ति, स्थान और क्रिया आदि के नाम को संज्ञा कहते हैं। जैसे पशु (जाति), सुंदरता (((गुण), व्यथा (भाव), मोहन (व्यक्ति), दिल्ली (स्थान), मारना (क्रिया)।
संज्ञा के
तीन भेद हैं-
- जातिवाचक संज्ञा
- व्यक्तिवाचक संज्ञा
- भाववाचक संज्ञा
जातिवाचक संज्ञा
जिस संज्ञा शब्द से किसी व्यक्ति,वस्तु,स्थान की संपूर्ण जाति का बोध हो उसे जातिवाचक संज्ञा कहते हैं। जैसे - मनुष्य, नदी, नगर,पर्वत, पशु, पक्षी, लड़का, कुत्ता, गाय, घोड़ा, भैंस, बकरी, नारी, गाँव आदि
व्यक्तिवाचक संज्ञा
केवल एक व्यक्ति, वस्तु या स्थान के लिये जिस नाम का प्रयोग होता है, उसे व्यक्तिवाचक संज्ञा कहते हैं।जैसे - अमेरिका, भारत, अनिल।भाववाचक संज्ञा
जिस संज्ञा शब्द से पदार्थों की अवस्था, गुण-दोष, धर्म आदि का बोध हो उसे भाववाचक संज्ञा कहते हैं। जैसे - बुढ़ापा, मिठास, बचपन, मोटापा, चढ़ाई, थकावट आदि।अंग्रेज़ी व्याकरण के प्रभाव के कारण संज्ञा शब्द के दो भेद -
- समुदायवाचक संज्ञा।
- द्रव्यवाचक संज्ञा।
- द्रव्यवाचक संज्ञा
भाववाचक संज्ञा बनाना
भाववाचक संज्ञाएँ चार प्रकार के शब्दों से बनती हैं। जैसे-जातिवाचक संज्ञा से
दास = दासतापंडित = पांडित्य
बंधु = बंधुत्व और बंधुता
क्षत्रिय = क्षत्रियत्व
पुरुष = पुरुषत्व
प्रभु = प्रभुता
पशु = पशुता, पशुत्व
ब्राह्मण = ब्राह्मणत्व
मित्र = मित्रता
सर्वनाम से संज्ञा बनाना
अपना = अपनापन, अपनत्वनिज = निजत्व, निजता
पराया = परायापन
स्व = स्वत्व
सर्व = सर्वस्व
विशेषण से संज्ञा बनाना
मीठा = मिठासचतुर = चातुर्य, चतुराई
मधुर = माधुर्य मधुरता
सुंदर = सौंदर्य, सुंदरता
क्रिया से संज्ञा बनाना
खेलना = खेलथकना = थकान
लिखना = लेख
हँसना = हँसी
चलना = चाल
उड़ना = उडान
चढ़ना = चढ़ाई
खोदना = खुदाई
No comments:
Post a Comment